Permacultuur

Voordat je een ontwerp maakt observeer je de omstandigheden. In het geval van een permacultuur tuin kijkt men naar het effect op de omgeving van de zon en schaduw, de wind, het water, maar ook van de flora en fauna. Wat is de temperatuur en luchtvochtigheid, is het land aangetast door toedoen van de mens, hoe was het vroeger? Welke patronen herkent men en hoe ga je hiermee om? Bij permacultuur mag je op zo’n samenwerken met het land dat jij en de natuur er profijt van heeft. Je kan het land zo indelen dat het in droge periodes ook water heeft of in natte tijden juist droger blijft. Of bepaalde struiken gebruiken om wildgrazers ‘om de tuin te leiden’. Eenden zijn ook handig, ze eten graag slakken en slakken eten graag jouw groente, koop een paar eenden en het probleem is op een natuurlijke manier opgelost.

Zonnepanelen windturbines zijn goede voorbeelden van energie opslag. Toch zijn er betere manieren zoals het opslaan van energie door gebruik te maken van zwaartekracht, (bio-)massa, kleur, en kenetische energie. Je kan bijvoorbeeld warmte energie opslaan in een steen en die warmte gebruiken om de groei van planten te versnellen of de temperatuur in een omgeving op te warmen. Zwart houdt ook warmte vast. Zwaartekracht kan goed ingezet worden bij hoogteverschil, een hydrodam kennen we, maar is niet makkelijk toe te passen in Nederland, maar je regenton wat hoger plaatsen voor waterdruk om je tuin te sproeien kan wel. Of een melkpak met gaten in de grond zetten en af en toe bijvullen. Dit bevordert hergebruik en bespaart vervuildende producten die anders ingezet hadden moeten worden. Hout is ook een vorm van energie opslag. Hout kan verbrand worden, maar ook gebruikt worden voor compost en paddestoelen kweken. Dit zijn allemaal vormen van omzetten van energie. Dan is er nog grondwarmte en energie van bijen opgeslagen in honing. Door gebruik te maken van lokale energie is de ecologische impact groter.

Estethische, economische, maatschappelijke, sociale en natuurlijk natuurlijke opbrengst. De natuur geeft ons alles en als je samenwerkt is er alles te halen wat het hartje begeert. Ons hart en die van de natuur. Een landschap kan door diversiteit, goede indeling, sociale evenementen en hard werken in gezet worden voor de gezondheid van de en onze natuur. Gezond lokaal eten, een mooie omgeving die in balans is, flora voor fauna en fauna voor flora.

‘Pas regulatie op jezelf toe en accepteer feedback’ is er misschien eentje die vaak wat ongemakkelijk is en zelfs vergeten wordt. Missers en verbeterpunten onder ogen zien is niet makkelijk, maar zo leer en groei je. Vandaar dat ik hier schreef: ‘Learn from your mistakes‘, maar ook de woorden ‘modesty‘ (bescheidenheid) en ‘live simply‘ (leef eenvoudig). Want onze samenleving, met over-consumptie, niet-hernieuwbare grondstoffen en vervuilende emissies, zorgt ervoor dat we zo niet door kunnen leven. De aarde kan op deze manier het aantal mensen niet dragen (als in: voorzien van voedsel, water en andere levensbehoeften) en we maken het alleen maar erger. Dus het idee van dit principe is ook dat we dus naar onszelf kijken en onze eigen consumptie en emissies zo veel mogelijk beperken, of andere manieren vinden om ze duurzaam te voorzien.

Deze en het volgende punt kan ik eigenlijk niet echt als afzonderlijk zien. Andrew Millison zei het zo droog: “A horse can do something a tractor can’t. A horse can make new horses, but have you ever seen a small baby tractor?” (een paard kan iets wat een tractor niet kan; een paard kan nieuwe paarden maken, maar heb je ooit een kleine baby tractor gezien?). Het punt is: een paard en een tractor kunnen beiden een veld omploegen, maar alleen het paard kan zich vernieuwen. Terwijl veel spullen die we gebruiken, zoals die tractor, uiteindelijk vervuild en kapot worden afgedankt. Delen kunnen nog wel worden teruggewonnen, maar hoogstens gerecycled, meestal niet hergebruikt om hetzelfde product met dezelfde kwaliteit nog eens te maken.

Je kunt op verschillende manieren afval voorkomen, in volgorde van nut: opnieuw gebruiken, repareren (vandaar het T-shirt op de tekening, ik weet niet of je het goed kan zien maar er zit een gat in dat gerepareerd wordt), hernieuwen en recyclen/upcyclen. Hernieuwen heeft de voorkeur boven recyclen omdat je bij recyclen het product gebruik voor iets anders, meestal lager van kwaliteit, zoals oude plastic flessen of banden om een muurtje te maken. Hernieuwen daarentegen is dat je het product weer in de kringloop brengt om er hetzelfde of een soortgelijk product met dezelfde kwaliteit van de maken. Maar gebruikte voorwerpen hernieuwen kost nog steeds energie. En daarom kiest permacultuur organische stoffen boven anorganische (zoals plastic): de energie om het dan af te breken en opnieuw tot hoogwaardige grondstoffen te verwerken wordt verzet door allerlei opruimers en bodemorganismen, wat de biodiversiteit intussen ten goede komt. Hoe dichter bij, hoe minder energie er vervolgens in het transport gaat zitten (op je eigen tuin geldt dat ook: het kost je bijvoorbeeld meer energie om iets naar de composthoop te brengen dan om ermee te mulchen en het zo te laten composteren). Snel groeiend hout (een els die je iedere paar jaar tot een stomp terug snoeit bijvoorbeeld): het groeit snel, als het afbreekt komen er voedingsstoffen vrij en tegen de tijd dat het vervangen moet worden kun je weer nieuwe oogsten. Dus: zo veel mogelijk lokale middelen en diensten. En ook: transitie. We zijn allemaal een weg aan het zoeken en steeds aan het leren, er wordt niet verwacht dat iemand ineens 100% duurzaam zal zijn (wat is dat eigenlijk, 100% duurzaam???).

Afval verdwijnt misschien uit het zicht, maar niet uit ons leven. Probeer zo veel mogelijk opnieuw te gebruiken en te repareren en als je het niet kan verwerken, dan moet je misschien bedenken of je het wel echt nodig hebt of dat je het door iets ander kunt vervangen. En: ‘Don’t waste people!’ Wat wil zeggen, dat je mensen naar hun kunnen en passies inzet, in plaats van ze werk te laten doen dat hun vermogen negeert en hun zin erin verpest. Ik kan uit ervaring spreken als ik zeg dat hun werk in dat laatste geval veel minder opbrengt en ze niet langdurig ingezet kunnen worden.

De patronen, de bewegingen over de locatie die je tijdens je observaties hebt gezien kun je vervolgens tot een ontwerp uitwerken (vandaar ontwerp van patronen tot details). Een sector kompas (linksboven staat een snelle schets) laat zien vanaf welke kanten elementen de site inkomen en waar je dus structuren zal moeten plaatsen als je daar iets mee wilt doen, zoals wind afvangen door het plaatsen van een haag. Je kunt de bewegingen van mensen in kaart brengen om te zien hoe hun interactie is met de site nu en hoe je die zou kunnen aanpassen. Ook valt hieronder de filosofie dat in de natuur bepaalde vormen steeds terugkomen, omdat dat patroon het meest efficiënte is voor een bepaald doel en dat je dat kunt gebruiken om datzelfde voor elkaar te krijgen in je eigen ontwerp. Zoals in een schommelend beekje het water versneld en vertraagt, waardoor het op plekken sediment afzet en op andere weghaalt. Die vorm kun je vervolgens gebruiken voor een pad waarbij je mensen wilt vertragen zodat ze om zich heen gaan kijken, of om ze op bepaalde plekken sneller of langzamer door de tuin te laten gaan.

Meer onderlinge relaties voorkomt dat er iets niet werkt of stuk gaat, waardoor wij moeten bijspringen. Het maakt het gehele permacultuursysteem weerbaarder en meer flexibel. Zoals water met vissen dat nutriënt-rijk een veld tegelijkertijd bewaterd en bemest, zoals ik hier heb geprobeerd te tekenen. Er wordt vaak gezegd: iedere functie wordt door ten minste drie elementen gedragen en ieder element heeft ten minste drie functies. Ik heb een poging gedaan een mini-versie hiervan te tekenen (het werd priegelwerk, sorry). De eerste functie is hier: (regen)water opvangen. De elementen die dat doen zijn een boom die het vertraagt, jonge planten die het opnemen en mulch die het vasthoud. Ieder van die elementen heeft weer een paar functies: de mulch voedt de jonge planten, boom en is een schuilplaats voor insecten; de jonge planten zorgen voor voedsel voor de mens, produceren mulch en trekken insecten, de boom doet hetzelfde maar produceert (in dit geval) bijvoorbeeld ook een medisch middel (want ik dacht aan linde toen ik dit tekende). Enzovoorts, enzovoorts, enzovoorts, enzovoorts…

Het tekeningetje van het stroompje langs het groen laat het al zien: ‘the edge is where diversity is!’ (de rand is waar diversiteit is). Overgangen tussen verschillende langschapstypen en elementen bevatten soorten van beiden en zijn daardoor dus heel divers. Meer rand zorgt voor meer microklimaten en meer diversiteit. Zo schommelt dit stroompje, daardoor heeft het een langere oever dan als het recht door het landschap zou bewegen. In inhammen groeien andere planten dan op uitstulpingen langs de kant. Als dit een bos was, dan zou het iets meer open zijn langs dit water waardoor hier meer licht invalt en andere soorten goed kunnen groeien dan dieper tussen de bomen. ‘Edge’ is dus heel waardevol en permacultuur streeft dus naar meer edges met meer diversiteit. Het geldt ook voor hagen en afscheidingen: laat het geen ‘dode’ of levenloze objecten zijn zonder enige interactie, maar gebruik ze om eetbare planten te kweken of om de biodiversiteit te verhogen of – beter natuurlijk – allebei. Gebruik de ruimte waar we al een invloed op hebben, die al niet meer natuurlijk is en die óveral om ons heen te vinden is, juist in de stad, voor een ‘yield’.

‘Gebruik en waardeer diversiteit’ geldt voor eigenlijk alles. Een belangrijk aspect van permacultuur is het beschermen en herstellen van natuurlijke, biodiverse ecosystemen en onze menselijke omgeving rijk en productief (die ‘yield‘ die dus ook voor diersoorten en dergelijke geldt!) te maken. Diversiteit in voedselaanbod maakt ons eten overall voedzamer, zorgt ervoor dat niet alles in één keer rijp is (met het risico dat het gaat rotten), biedt meer habitat aan verschillende dieren en verkleint het risico van plagen, ziektes en mislukte oogsten dankzij slechte en veranderende weersomstandigheden. Diversiteit geldt ook voor mensen en kennis: we zijn allemaal anders, hebben allemaal een andere manier van kijken en andere vaardigheden; dat kunnen we gebruiken in plaats van elkaar te vertellen dat alleen wij alles begrijpen. In permacultuur zie je vaak dat wetenschappelijk en intuitief ingestelde en mensen met andere ervaringen tegenover elkaar gaan staan. Maar samen vormen ze kennis en komen ze tot nieuwe inzichten, vandaar dat ik hier schreef: science – observation – experience. We hebben het állemaal nodig.

Het tekeningetje van het stroompje langs het groen laat het al zien: ‘the edge is where diversity is!’ (de rand is waar diversiteit is). Overgangen tussen verschillende langschapstypen en elementen bevatten soorten van beiden en zijn daardoor dus heel divers. Meer rand zorgt voor meer microklimaten en meer diversiteit. Zo schommelt dit stroompje, daardoor heeft het een langere oever dan als het recht door het landschap zou bewegen. In inhammen groeien andere planten dan op uitstulpingen langs de kant. Als dit een bos was, dan zou het iets meer open zijn langs dit water waardoor hier meer licht invalt en andere soorten goed kunnen groeien dan dieper tussen de bomen. ‘Edge’ is dus heel waardevol en permacultuur streeft dus naar meer edges met meer diversiteit. Het geldt ook voor hagen en afscheidingen: laat het geen ‘dode’ of levenloze objecten zijn zonder enige interactie, maar gebruik ze om eetbare planten te kweken of om de biodiversiteit te verhogen of – beter natuurlijk – allebei. Gebruik de ruimte waar we al een invloed op hebben, die al niet meer natuurlijk is en die óveral om ons heen te vinden is, juist in de stad, voor een ‘yield’.

“The biggest limit to abundance is lack of creativity,” (het grootste limiet aan overvloed is gebrek aan creativiteit) zoals Toby Hemenway zegt. Permacultuur gaat erom dat elke situatie anders is (vandaar de observatie) en dat je er anders op moet inspelen. Speel in op veranderingen, ‘problemen’ en fouten, gebruik ze in je voordeel. The problem is the solution (het probleem is de oplossing – Bill Mollison): begrijpen waarom het probleem optreedt geeft je inzicht in wat de oplossing kan zijn. Het klimaat verandert, probeer er rekening mee te houden en te bouwen op de toekomst, hoe onzeker die ook is (‘Adept to the future‘). Liever kleine oplossingen dan één grote.

Samengevat in de woorden van Bill Mollison: “When we design, we’re always building for future floods, future fires, future draughts. And planting a tree, a few inches tall, that will be future forest giants, cast future shadows. Future populations will need future forest resources, shelter, security. So somebody needs to range ahead of time, scout out the next century. We are not daydreaming, we are time scouts, finding places now, for what will be needed then.” Ik hoop dat iedereen dit kan volgen, want het is nogal wat om te vertalen, maar zo niet, laat het dan vooral in de reacties weten dan vertaal ik hem alsnog. Maar deze mooie quote vat alle 12 principes samen. En dít maakt permacultuur anders.

Pfoei, dat was een heel verhaal, ook om uit te typen. Maar voor wie nu graag het overzicht ziet, zoals ik, hier is het geheel ;-):